Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska
(fragment)
Na stole leży list z datą 1514 r. donoszący o utracie Smoleńska przez Rzeczpospolitą na rzecz Rosji. Sylwetka Stańczyka na obrazie Matejki to niejako symbol narodowy.
Wyraża głęboką refleksję, zadumę i troskę o losy ojczyzny i działalność władców. Łączy w ten sposób dwie przeciwstawne role - kuglarza i mędrca.